مطالعه و درس خواندن صحيح و موثر بخش اول: چگونه و كجا مطالعه كنيم؟

مقدمه: يكي از نخستين پرسشهاي پيش روي مشتاقان مطالعه ، روش صحيح مطالعه و چگونه كتاب خواندن است كه پاسخ درست به آن ميتواند در ايجاد انگيزه و ميزان يادگيري آنها تاثير بسزايي داشته باشد . بسياري از مردم به دليل بكار نگرفتن شيوه صحيح مطالعه ، معمولا خيلي زود از مطالعه خسته ميشوند و مطالعه را رها ميكنند و شايد مطالعه كتابي را كه به نيمه نرسانده كنار ميگذارند . رعايت نكردن شيوه درست مطالعه و همچنين يادداشت نكردن مطالب مهم كتاب ، معمولا خواننده را پس از مدتي از مطالعه كتابهاي قطور و علمي دلسرد و خسته ميكند و در نتيجه آنها را از مطالعه باز ميدارد.
توصيه هايي كه در اين سلسله مقالات به آن خواهيم پرداخت ، نكاتي است كه رعايت كردن آنها به زعم كارشناسان مطالعه ، ميتواند نقش موثري در مفيد واقع شدن مطالعه داشته باشد . در ابتدا به مكان و شرايط مطالعه ميپردازيم.

شرايط مكان مطالعه
مكان و شرايط ذهني از نكات مهم يك مطالعه مفيد و خوب است و در ميزان يادگيري ، كارآمدي ، مدت و طولاني شدن مطالعه تاثير بسزايي دارد . كارشناسان و روانشناسان معتقدند كه يكي از مشكلات جوانان براي مطالعه ، بي توجهي به شرايط و فضاي مطالعه است كه اغلب موجب خستگي و كاهش انگيزه ميشود.
بهترين زمان مطالعه براي انسان ، هنگام آرامش و داشتن رضايت است ، زيرا داشتن دغدغه و نگراني هنگام مطالعه ، نتايج مطلوبي براي انسان به همراه نخواهد داشت . مشغول بودن فكر و ذهن و خستگي روح و جسم ، توان فرد را كاهش ميدهد و در اين حالت ، مطالعه كتاب ، جز اتلاف وقت و بي حاصلي سودي ندارد.
منفعت مطالعه كتابها هنگامي حاصل ميشود كه انسان بدون خستگي و در فضايي مملو از آرامش ، صميميت و رضايت ، به مطالعه بپردازد . اتاق مطالعه را از نقاط آرام منزل و اداره انتخاب كنيد بطوريكه از نور طبيعي كافي برخوردار باشد.
اتاق مطالعه بايد از صداهاي مزاحم دور باشد تا حواس خواننده به بيرون هدايت نشود انتخاب اتاق مطالعه بايد بگونه اي باشد كه در حد امكان در هنگام روز احتياج به روشنايي غيرطبيعي نداشته باشد.
سعي كنيد هنگام شب از چراغ مطالعه استفاده نكنيد زيرا چراغ مطالعه علاوه بر اينكه ميتواند به چشم صدمه برساند ، در خستگي زودهنگام چشم نيز تاثير دارد . دماي اتاق مطالعه خود را همواره معتدل نگهداريد تا هرگز در هنگام مطالعه در اتاق احساس گرما و سرما نكنيد.
زمان مطالعهزمان مطالعه براي افراد تفاوت ميكند ، برخي در سكوت شب و برخي نيز هنگام صبح را بعنوان زمان مطالعه انتخاب ميكنند اما مطالعه هنگام صبح از همه زمانها بهتر است.
مطالعه كتاب را صبح زود شروع كنيد زيرا ذهن انسان پس از چند ساعت استراحت و آرامش ، بيش از هر زمان ديگر آماده يادگيري است.
وقتيكه صبح زود را براي مطالعه انتخاب ميكنيد حتما قبل از آن صبحانه صرف كنيد زيرا گرسنگي در كاهش ميزان يادگيري و فراگيري تاثير زيادي دارد . پس از صرف غذا نيز بلافاصله شروع به مطالعه نكنيد و چند دقيقه پس از غذا مطالعه را آغاز كنيد.
ورزش و نرمش و حتي حمام گرفتن نيز پيش از مطالعه در ميزان يادگيري موثر است . مطالعه صبحگاهان هنگامي مفيد واقع ميشود كه فرد شب قبل را به خوبي استراحت كرده باشد و خسته و خواب آلود نباشد.
براي مطالعه هرچه بهتر در صبح سعي كنيد شب را زودتر بخوابيد تا بتوانيد مطالعه مفيدي داشته باشيد . خستگي دستكم پنجاه درصد از توانايي ذهني و مغزي انسان را كاهش ميدهد و مطالعه در چنين وضعيتي ، يادآوري مطالب فراگرفته پيشين را نيز با اختلال روبرو ميكند.
صندلي مطالعه
ميز و صندلي مناسب و درست نشستن يكي از مهمترين شرايط مطالعه است كه رعايت نكردن آن علاوه بر تاثيرات نامطلوب در مطالعه ، مشكلات جسماني را نيز در پي خواهد داشت.
هنگام خريد ميز و صندلي دقت كنيد ، صندلي بايد بگونه اي باشد كه زمان مطالعه ، پشت انسان كاملا به صندلي چسبيده باشد . ميز مطالعه نيز بايد طوري انتخاب شود كه خواننده هنگاميكه دو دست خود را روي ميز قرار ميدهد ، حداقل فاصله كتاب و چشمان او ، كمتر از 40 سانتيمتر نباشد.
فاصله صندلي خود را با ميز مطالعه طوري تنظيم كنيد كه كمر و گردن شما خم نشود ، هنگام مطالعه بايد براساس شرايط فيزيكي متعادل نشست بگونه اي كه هيچ عضوي از بدن شما احساس ناراحتي نكند و اعضاي بدنتان نسبت به صندلي و ميز راست و مستقيم باشد . سعي كنيد صندلي هاي دسته دار را براي مطالعه انتخاب كنيد تا هنگام مطالعه بتوانيد دستهايتان را روي آن قرار دهيد و خستگي دستهايتان رفع شود.
در حد امكان از استفاده از صندلي هاي بدون پوشش ابر خودداري كنيد تا هنگام مطالعه احساس ناراحتي نكنيد.
از خواندن كتاب به حالت خوابيده و درازكش خودداري كنيد.
مطالعه فردي
براي اينكه حواس فرد در هنگام مطالعه كاملا روي مطالب كتاب متمركز شود افراد بايد كتاب را به تنهايي و بصورت فردي مطالعه كنند . مطالعه فردي در واقع دوري از صداهاي مزاحم و گفتگو است و در واقع باعث افزايش تمركز ميشود . هرچه در محيط مطالعه افراد كمتري رفت و آمد كنند ، پيشرفت و تمركز فرد در فراگيري مطالب افزايش مي يابد . مطالعه جمعي باعث ميشود كه هر لحظه امكان گفتگو بين دو طرف در موضوعات مختلف بوجود آيد كه اين تعامل باعث عدم تمركز در مطالعه ميشود.
مطالعه جمعي براي كتابهاي درسي مانند رياضي مناسب است و ميتواند در فراگيري تاثير مثبت داشته باشد البته در اين مورد نيز اگر دانش آموز آن بخشي از درس را كه تا حدودي ميداند خود مطالعه كند و بخشي را كه مشكل دارد با ديگران حل و فصل كند بر يادگيري تاثير بيشتري دارد.
ميتوانيد پس از مطالعه با دوستان خود در مورد مطالب مطالعه شده بحث كنيد كه اين امر باعث ميشود كه مطالب بهتر در ذهن شما باقي بماند . گفتگو با دوستان در مورد مطالب خوانده شده نوعي مرور محسوب ميشود و مطالب در ذهن باقي خواهند ماند.
هنگام مطالعه از گوش كردن موسيقي خودداري كنيد زيرا هرگونه آلودگي صوتي تمركز فرد را بر هم ميزند.
قبل از شروع مطالعه فصلهاي اصلي كتاب ، ابتدا به دقت عنوان كتاب ، نويسنده كتاب و موضوع مطالب را بخوانيد . در مرحله بعد حتما فهرست مطالب كتاب را بخوانيد زيرا اينكار ضمن آنكه انسان را با موضوع مطالب كتاب آشنا ميكند ، ميتواند تصوير كاملي از محتواي كتاب را به دست دهد.
خواندن مقدمه كتاب كه ميتوان آنرا خلاصه مطالب كتاب تلقي كرد را هرگز از دست ندهيد زيرا نويسنده در آن خلاصه موضوع مطالب را به منظور آشنايي هر چه بيشتر خواننده به نگارش درآورده كه خواندن آن ضروري است.
وسعت ديديكي از عوامل كندخواني ، تلفظ كلمات و خواندن تك تك آنها حتي بصورت بي صداست كه بايد از آن پرهيز شود . هنگام خوانده ، وسعت ديد را ميتوان تا حد ديدن بيش از پنج كلمه در هر توقف گسترش داد . براي ديدن بيش از يك كلمه در هر بار بايد حركت سر جلوگيري شود ، بدين ترتيب تعداد توقفهاي يك خواننده در يك پاراگراف دو خط و نيمي به حدود پنج تا شش توقف كاهش مي يابد.
دقت به موضوع اصلي موقع خواندن مطالب تازهبايد به موضوع اصلي و محوري كتاب توجه داشت يعني جملات كوتاه و كلمات اصلي را تشخيص داد . دقت و درك موضوع اصلي كتاب تمركز خواننده را افزايش داده و از حاشيه پردازي و اتلاف وقت جلوگيري ميكند در نتيجه ميزان يادگيري بيشتر ميشود . ذهن را بايد خالي از فكر كردن به رويا و موضوعات جانبي كرد تا مطالب بطور كامل در ذهن بمانند.
مطالعه با دقتكتاب را همواره بدون شتاب و عجله مطالعه كنيد و تا زمانيكه مطلبي را به درستي فرا نگرفته ايد سراغ مطالعه مطلب ديگر نرويد بخصوص اگر مطالاب به هم پيوسته و بصورت پيشنياز هم باشند.
مطالب كتابهاي درسي و يا غيردرسي به هم پيوسته و مرتبط است ، زمانيكه يك مطلب را خوب ياد نگرفته ايد ، مطالعه و يادگيري مطالب ديگر با دشواري صورت ميگيرد . مطالعه كتابها بويژه كتابهاي علمي بايد با كمال دقت و وسواس صورت گيرد.
جهش از مطالعه يك موضوع به موضوعي ديگر ، بدون در نظر گرفتن فاصله ، سبب ميشود كه هر دو مطلب در هم آميزد و در نتيجه هيچكدام از دو مطلب به درستي در ذهن باقي نماند . براي تغيير موضوع مطالعه همواره سعي كنيد يك وقفه ايجاد كنيد تا مطالب جديد و پيشين با هم آميخته نشوند . پس از استراحتي كوتاه موضوع مطلب را تغيير دهيد . در صورت مشاهده خستگي از يك موضوع يا يك كتاب ، كتاب ديگري را با حفظ فاصله زماني محور مطالعه خود قرار دهيد.
يادداشت برداري و خلاصه نويسياز مهمترين شيوه هاي مطالعه است زيرا اين كار باعث ميشود كه مطالب مهم كتاب همواره در دسترس باشد . خلاصه نويسي كمك ميكند كه افراد حجم زياد مطالب يك كتاب را يادداشت كنند و با مراجعه به آن در مدت زمان كوتاهي بخوانند و به خاطر بسپارند . بسياري از مطالب كتابهايي كه ميخوانيم ، فرار است و ممكن است پس از مدتي ، از حافظه پاك شود.
مطالب را در كاغذهايي كه در اصطلاح به آن فيش ميگويند ، يادداشت كنيد . يكي از ويژگيهاي فيش برداري اين است كه مطلب براحتي در دسترس قرار ميگيرد و ميتوان در هر زمان مطالب كتابي را مطالعه كرد.
دفتر و دفترچه براي يادداشت اصلا مناسب نيست زيرا بدليل دسته بندي نبودن نوشته ها ، پيداكردن مطلب مورد نظر بسيار دشوار است . يادداشت برداري نبايد بيش از اندازه باشد زيرا خواننده آماتور در صورت زياد نوشتن از يادداشت برداري و حتي خواندن كتاب باز ميماند.
براي خط كشيدن زير مطالب مهم كتاب از مداد استفاده كنيد تا امكان پاك كردن آن وجود داشته باشد . پس از يك ساعت مطالعه پانزده دقيقه استراحت كنيد و براي آرامش خود به بيرون برويد يا از اتاق مطالعه به فضاي بيرون بنگريد و سعي كنيد به فضاهاي طبيعي و دوردست چشم بدوزيد.